Değerli Kardeşlerim,
Cuma Sûresi’nin 9. âyetinde ifade edildiği gibi, her Müslüman, cuma günü ezanı okunduğu andan itibaren bireysel işlerini bırakarak mutlaka camiye gitmekle yükümlüdür. Çünkü Cuma ezanı okunduktan sonra gerçekleştirilen ticaret, elde edilen kar ve kazançlar haram kabul edilmiştir. Cuma namazı bitene kadar, haramlık ve ticaret yasağı devam eder.
Cuma namazı vaktine acele etmek, hatibin minbere çıktığı ikinci ezanın okunduğu zamandan itibaren farz hale gelir. Hanefi mezhebine göre, ilk ezan Hz. Peygamber’in (asm) zamanında mevcut olmasa da, Hz. Osman’ın (ra) zamanında ihdas edilmiştir ve bu nedenle ilk ezandan sonra cuma namazına gitmek farz hale gelir.
Ticaret, sanat ve diğer işlerle meşgul olarak cuma namazından geri kalmak, Hanefi mezhebine göre tahrimen mekruh, diğer mezheplere göre ise haram kabul edilir. Bu haramlık, hatibin minbere çıktığı andan itibaren geçerlidir. Çünkü bu durum, cuma namazına gitmeyi engelleyici bir faktördür. Allah Teâlâ bu konuda şöyle buyurur:
“Cuma günü namaz için çağrıda bulunulduğu zaman, hemen Allah’ı zikretmeye yönelin ve alışverişi bırakın.”
Bu bağlamda ticaret dışındaki diğer işler de buna dahil edilir; her ne tür bir anlaşma olursa olsun, ticari veya ticari olmayan, her türlü faaliyet cuma namazına gitmeye engel teşkil eder.
Şafi mezhebine göre, cuma günü zevalden (öğle vakti) sonra ve ezandan önce gerçekleştirilen ticaret ve diğer işler mekruhtur.
Hanbeli mezhebine göre, cuma günü namaz vaktinde, ticaret dışındaki anlaşmaları yapmak, sulh sağlamak ve nikâh akdi yapmak mekruh değildir. Çünkü ayetteki yasak sadece alışverişe mahsustur. Alışveriş dışındaki işler cumaya gitmekten meşgul etme bakımından ona denk değildir. Çünkü bunlar az vuku bulan şeylerdir. Dolayısıyla bunları alışverişe kıyas etmek sahih değildir.
Cuma namazı, yalnızca namazı kılmakla yükümlü olan kişileri ilgilendirir. Cuma namazı kılmakla sorumlu olmayan kadınlar, çocuklar ve seyahat edenler için bu yasak geçerli değildir. Bu kişiler, cuma günü ezan vaktinde ticaret veya diğer işlerde bulunabilirler.
Cuma günü ezan vaktinde gerçekleştirilen ticaret geçerli midir, yoksa iptal edilmeli midir?
Hanefi mezhebine göre, cuma namazı ezanı okunduğunda gerçekleştirilen ticaret geçerlidir, ancak mekruhtur. Çünkü bu, ticareti terk etmek yerine hutbeyi dinlemeyi terk etmek anlamına gelir. Şafi mezhebine göre alışveriş sahih fakat haramdır.
Malikîlere göre: Bu alişveriş fasittir. Meşhur olan görüşe göre feshedilir. Hanbeliler de bu alışveriş sahih değildir, demişlerdir.
Sonuç olarak, cuma namazına gitmekle yükümlü olanlar için, cuma saatinde her türlü dünyevi iş mekruh kabul edilir. Ancak bu kerahet, harama yakın derecede olan “tahrimen mekruh” kategorisine girer. İbni Abidin ve Kasani’ye göre, cuma namazı ve hutbenin terk edilmesi sonucu gerçekleştirilen ticaret tahrimen mekruhtur.
Umuyorum ki bu yazı, Cuma Namazı ve cuma günü ticaret yapma konusundaki İslam hukuku görüşlerini daha iyi anlamanıza yardımcı olur.
(Mehmed PAKSU, HELAL – HARAM, s.232)
